طراحان قالی در ایران

**نظر یادتون نره**

تکمیل و تعالی نقشه قالی ایرانی به مرور زمان صورت گرفته است. بنابر شواهد تاریخی، قالی‎های ایران تا حدود 450 سال پیش مقارن سلطنت شاه طهماسب با طرح‎های هندسی بافته می‎شدند و شاید تا حدودی به تحقیق بتوان گفت تنها بعد از این زمان بود که طرح‎هایی با خطوط منحنی و دوار در نقش قالی ایران وارد شد و در این زمان، هنر قالی مانند دیگر هنرهای زیبا به حد کمال خود رسید.

هنگام بحث درباره طراحان نقش قالی ایران اگر از گذشته‎های بسیار دور عهد صفوی  که تنها نام انگشت شمار تنی چند از این هنرمندان از جمله رضا عباسی، میرک و سلطان محمد تبریزی بر صفحات تاریخ هنر ایران باقیمانده است بگذریم و ادامه مبحث را با گذشتن از یک فضای خالی تاریخی به دوره پایانی عهد قاجاریه کشانده و تاریخ نقش قالی را از زمان نقاش بزرگ کرمان محسن خان شروع کرده و به زمان حال برسانیم، به نام بسیاری از هنرمندان نقش قالی و تذهیب بر می‏خوریم که حاصل تخیل و قدرت نقش آفرینی هنر قالی بافی ایران جلوه ابدی بخشیده‎اند.

طراحان بزرگ نقش قالی ایران در 150 سال اخیر در پنج مرکز مهم قالی بافی ایران به شرح زیر دسته بندی میشود:

 

کرمان
سر سلسله نقاشان بزرگ ایران، محسن خان نقاش معروف کرمانی است متولد سال 1211 شمسی و متوفی سال 1290 شمسی؛ فرزند این هنرمند بزرگ حسن‎خان یکی از طراحان نام آور و برجسته نقش قالی است. شاگردان حسن‎خان به ترتیب عبارتند از زمان‏خان، احمد علی‎خان کربلایی، اکبر فدایی، کاشی نقاش، حاج محمد جعفر، عزیز الله بهارستانی، رضا بهره‎مند و حسین رسولی راوری که هر کدام از آنها با ابداع نقشهای جدید و دلفریب هنر نقش قالی را در خطه کرمان به اوج کمال خود رسانیدند.

در نسل سوم نقاشان کرمانی به نام‏های محمد علی شاهرخی پسر حسن‎خان،اکبر بهارستانی فرزند عزیزالله بهارستانی، عباس سروری،احمد کیوان، علی صوتی و حسین واعظی بر می‏خوریم.

اصفهان
در طراحی قالی اصفهان بی‎تردید باید ابتدا به نام عیسی بهادری اشاره شود. او پس از اتمام مدرسه کمال الملک، سال 1315 به سرپرستی هنرستان هنرهای زیبا اصفهان برگزیده شد؛ به مدت 30 سال در این سمت شاگردان زیادی را در همه رشته‎های هنرهای تزئینی بویژه در نقاشی و تذهیب و نقش قالی تربیت کرد و طرح‎های بسیار جالبی را به مجموعه طرح‎های ایرانی افزود؛ جواد رستم شیرازی، پورصفا، هوشنگ جزی‎زاده، محمود فرشچیان و جعفرقلی دادخواه همگی از دانش آموختگان این هنرستان و از شاگردان و همکاران او بودند.

احمد ارچنگ متولد 1293 شمسی هنرمند برجسته دیگری است که از او طرح‎های چشم نواز و زیبایی در نقش قالی‎بافی مانده است؛ شاگردان با استعداد این هنرمند به نام‎های عباس کرباسیون و رحمت الله شادمان در ادامه کار استاد هم اکنون به کار طراحی در اصفهان اشتغال دارند؛ جعفر رشتیان، طراح معروف دیگری درا صفهان که تا چندی پیش در قید حیات بود در زمینه طرح‎های منظره‎ای نمونه‎های بسیار با ارزشی از خود بر جای گذاشت. نمیتوان از نقش قالی اصفهان صحبت کرد و به نام حسین مصور الملکی متولد 1270 شمسی از نقاشان مشهور نقش قالی اصفهان اشاره نکرد.

کاشان
در دفتر طراحان بزرگ و صاحب سبک کاشان در 110  سال اخیر ابتدا به نام رضا صانعی می‎رسید رضاخان که از پیشکسوتان هنرمند نقش قالی است بر می‎خوریم. این هنرمند نامدار سال 1265 شمسی در شهر کاشان متولد شد. او مانند سایر هنرمندان همعصر خود، نقاشی و طراحی را نزد میرزا احمد و برادرش میرزا علی اکبر آموخت و خیلی زود خود به مرحله استادی رسید. آثار او بیشتر بصورت دورنما و پرتره است. همکار و داماد او میرزا نصرالله صانعی نقاش زاده نیز از استادان فن نقش قالی است که بیشتر در سبک کلاسیک کار میکرده است.

دبیرالصنایع، آقا رضا وفا و میرزا عباس صنیعی نیز از استادان فن هستند و هنر نقاشی قالی کاشان به مقیاس زیاد، مدیون ذوق و نوآوری و خلاقیت هنری آنان است؛ محمد و نظام افسری، دو تن از اعضای خانواده هنرمند افسری در کاشان هستند که در رشته نقش قالی به مرحله استادی رسیدند؛کارهای این دو نقاش چیره دست بیشتر در مایه طرح‎های طبیعت و صورت سازی است.

در یادآوری سایر هنرمندان صاحب شهرت این رشته باید به نام‎های محمد صنیعی، فرزند میرزا عباس صنیعی و مرتضی درویش و بالاخره سید محسن صانعی فرزند رضا صانعی که در شهر مشهد به کار طراحی قالی اشتغال دارد اشاره شود.

تبریز
شهر تبریز میراث‎دار نگارگری مکتب تبریز است که خود همواره به عنوان نوآورترین شهر در طراحی قالی جهان مطرح بوده است. تبریز از سویی به واسطه قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم  و ارتباط با کشورهای اروپایی و از سویی جسارت طراحان در ابداع فرم‎ها و رنگ آمیزی‎های جدید از ویژگی‎های منحصر به فردی برخوردار است. از قدیمی‎ها رسام ارژنگی و میر مصور، مینیاتوریست و نقاش قالی و از بنیانگذاران مدرسه صنایع مستظرفه تبریز بوده‎اند.

همچنین از استادان درگذشته می‎توان به حبیب الله امین افشار و محمد تقی خیابانی،ابراهیم رضایی،ابوالقاسم اماقانی، قلی نامی و اکبر برگی اشاره کرد و از هنرمندان دوران معاصر رضا اسکندری، غلامحسین خیابانی و محمد حسین بنام را می‎توان نام برد که هر کدام با ذوق و کوشش فراوان سعی دارند برگ جدیدی بر دفتر طرح‎های جاودانی قالی ایران بیفزایند.

مشهد
از طراحان مشهور و قدیمی مشهد میتوان از عبدالحمید صنعت نگار متولد 1287 شمسى نام برد که طراح نقشه بسیاری از قالی‎های بافته شده در کارگاه عمو اوغلی بوده است، علی اکبر طرحچی، فرزند عباس طرحچی معروف به نگارنده نیز از طراحان قدیمی و پر سابقه مشهد است؛ از نسل جوانتر محمد حسین فخرالواعظین مهدوی متولد  1310 شمسی فرزند شیخ عبدالکریم فخرالواعظین مهدوی، طراح و نقاش قدیمی کرمانی و احمد بهبودی و حسین شهیدی‎نژاد هستند که در گروه هنرمندان کارگاه‎های قالی‎بافی آستان قدس رضوی و شرکت سهامی فرش ایران قرار دارند.
منبع:alborz-carpet.blogfa.com